Verso 3

tan māyā-phala-rūpeṇa

kevalaṁ nirvikalpitam

vāṅ-mano-’gocaraṁ satyaṁ

dvidhā samabhavad bṛhat

Verso 4

tayor ekataro hy arthaḥ

prakṛtiḥ sobhayātmikā

jñānaṁ tv anyatamo bhāvaḥ

puruṣaḥ so ’bhidhīyate

Verso 5

tamo rajaḥ sattvam iti

prakṛter abhavan guṇāḥ

mayā prakṣobhyamāṇāyāḥ

puruṣānumatena ca

Verso 6

tebhyaḥ samabhavat sūtraṁ

mahān sūtreṇa saṁyutaḥ

tato vikurvato jāto

yo ’haṅkāro vimohanaḥ

Verso 7

vaikārikas taijasaś ca

tāmasaś cety ahaṁ tri-vṛt

tan-mātrendriya-manasāṁ

kāraṇaṁ cid-acin-mayaḥ

Verso 8

arthas tan-mātrikāj jajñe

tāmasād indriyāṇi ca

taijasād devatā āsann

ekādaśa ca vaikṛtāt

Verso 9

mayā sañcoditā bhāvāḥ

sarve saṁhatya-kāriṇaḥ

aṇḍam utpādayām āsur

mamāyatanam uttamam

Verso 10

tasminn ahaṁ samabhavam

aṇḍe salila-saṁsthitau

mama nābhyām abhūt padmaṁ

viśvākhyaṁ tatra cātma-bhūḥ

Verso 11

so ’sṛjat tapasā yukto

rajasā mad-anugrahāt

lokān sa-pālān viśvātmā

bhūr bhuvaḥ svar iti tridhā

Verso 12

devānām oka āsīt svar

bhūtānāṁ ca bhuvaḥ padam

martyādīnāṁ ca bhūr lokaḥ

siddhānāṁ tritayāt param

Verso 13

adho ’surāṇāṁ nāgānāṁ

bhūmer oko ’sṛjat prabhuḥ

tri-lokyāṁ gatayaḥ sarvāḥ

karmaṇāṁ tri-guṇātmanām

Verso 14

yogasya tapasaś caiva

nyāsasya gatayo ’malāḥ

mahar janas tapaḥ satyaṁ

bhakti-yogasya mad-gatiḥ

Verso 15

mayā kālātmanā dhātrā

karma-yuktam idaṁ jagat

guṇa-pravāha etasminn

unmajjati nimajjati

Verso 16

aṇur bṛhat kṛśaḥ sthūlo

yo yo bhāvaḥ prasidhyati

sarvo ’py ubhaya-saṁyuktaḥ

prakṛtyā puruṣeṇa ca

Verso 17

yas tu yasyādir antaś ca

sa vai madhyaṁ ca tasya san

vikāro vyavahārārtho

yathā taijasa-pārthivāḥ

Verso 18

yad upādāya pūrvas tu

bhāvo vikurute ’param

ādir anto yadā yasya

tat satyam abhidhīyate

Verso 19

prakṛtir yasyopādānam

ādhāraḥ puruṣaḥ paraḥ

sato ’bhivyañjakaḥ kālo

brahma tat tritayaṁ tv aham

Verso 20

sargaḥ pravartate tāvat

paurvāparyeṇa nityaśaḥ

mahān guṇa-visargārthaḥ

sthity-anto yāvad īkṣaṇam

Verso 21

virāṇ mayāsādyamāno

loka-kalpa-vikalpakaḥ

pañcatvāya viśeṣāya

kalpate bhuvanaiḥ saha

Versos 22-27

anne pralīyate martyam

annaṁ dhānāsu līyate

dhānā bhūmau pralīyante

bhūmir gandhe pralīyate

apsu pralīyate gandha

āpaś ca sva-guṇe rase

līyate jyotiṣi raso

jyotī rūpe pralīyate

rūpaṁ vāyau sa ca sparśe

līyate so ’pi cāmbare

ambaraṁ śabda-tan-mātra

indriyāṇi sva-yoniṣu

yonir vaikārike saumya

līyate manasīśvare

śabdo bhūtādim apyeti

bhūtādir mahati prabhuḥ

sa līyate mahān sveṣu

guṇesu guṇa-vattamaḥ

te ’vyakte sampralīyante

tat kāle līyate ’vyaye

kālo māyā-maye jīve

jīva ātmani mayy aje

ātmā kevala ātma-stho

vikalpāpāya-lakṣaṇaḥ

Verso 28

evam anvīkṣamāṇasya

kathaṁ vaikalpiko bhramaḥ

manaso hṛdi tiṣṭheta

vyomnīvārkodaye tamaḥ

Verso 29

eṣa sāṅkhya-vidhiḥ proktaḥ

saṁśaya-granthi-bhedanaḥ

pratilomānulomābhyāṁ

parāvara-dṛśā mayā